На гешталтот наидов во стилот на самиот гешталт, спонтано и уникатно. Кога првпат влегов во мојата група, почувствував припадност. Како личност која цел живот чепка во својот внатрешен свет, од голема помош ми беше да најдам и како таа моја особина да ја користам за да се едуцирам, да помагам на другите и во исто време да си помагам себеси.
Од моментот кога почнав да истражувам како да живеам во склад со себе и своите потреби, наидов на цел спектар на искуства кои се менуваат од ден за ден. Има денови кои ми носат огромна свесност, присутност и спонтаност, а има денови кои што се полни со несигурност, сомнежи и стравови. Тоа што гешталтот ме научи е како да сум во контакт со своите чувства, со своите внатрешни сензации. Со чувствување на себе, на своите емоции, мојата рационалност и потреба за интелектуализација престана да го измачува мојот ум. Мислите кои го напаѓаа умот само ги прикриваа моите внатрешни чувства и ме доведуваа до поголема конфузија.
Често се среќавам со луѓе кои шематски следат совети, смерници на психотерапевти, што уште толку ги одалечуваат од нивните вистински потреби, наметнуваат уште поголем број на интроекти кои го гушат и збунуваат уште толку нивното автентично битие. Поврзаноста со себе, своето тело, своите чувства е сржта на решавање на секој проблем кој што лебди во нашите расеани умови. Во минатото, додека трагав по совет кој што ќе го реши мојот проблем, само повеќе се губев низ лавиринтите на рационалноста, без ни еднаш да се прашам што чувствувам сега. Сакам да направам една фузија од различни правци на религии, животни филозофии и научни истражувања, на кои наидов додека ги применував принципите на гешталтот. „Овде и сега“ е еден од принципите на гешталт психотерапијата. Со векови наназад, луѓето го објаснуваат и го пренесуваат значењето на моментот – дека тоа е единственото нешто што го имаме.
Во будизмот, принципот „овде и сега“ е претставен како mindfulness дури целата религија се сведува на набљудување без осуда, на присутност и на чувствување на моментот. Зборот медитација е нешто што го слушаме многу често во денешницата.
Оваа пракса, всушност, и е алатка за присутност и контакт со себеси. Иако поголем акцент на присутноста и живеењето во моментот се става на религиите кои потекнуваат од Исток, сепак овој концепт е длабоко присутен и во христијанството, кое исто така не поучува дека единственото нешто што постои е сегашниот момент. Исус вели: „Не грижете се за утрешниот ден, зашто утрешниот ден ќе се грижи за себе.“ (Матеј 6:34).
Молитвата е, всушност, разговор со Бога во моментот, присутност и контакт со себе и Бога. Божествената благодат дејствува овде и сега. Во православието, овој концепт исто така е длабоко присутен, но не се користи како такво изразување. Често во православието може да се сретнеме со изразот и учењето дека православието учи дека Бог е жив и присутен сега не само како спомен од минатото (како историски Христос), ниту само како нешто што ќе дојде (второто доаѓање), туку како реална, жива присутност.
Исихазмот, монашка духовна традиција во православието, директно работи со свесноста за сегашниот момент. Со Исусовата молитва („Господи Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме, грешниот“) се врзува дишењето и вниманието. Целта е да се спушти умот во срцето, да се биде буден и присутен во секоја мисла и движење. Умот постојано бега – или во минато (вина, тага) или иднина (страв, грижа). Исихастот го враќа повторно и повторно во присуството на Бог во мигот што тече. Духовна будност – ова е концепт на внатрешно внимавање, кој значи да бидеш буден во духот, свесен за движењето на помислите, за страстите и за Божјата благодат.
Многу православни светители живееле со длабока свесност за мигот и целосна предаденост на Божјата волја не планирајќи премногу, туку живеејќи едноставно и богобојазливо сега.
Во патешествието кое е посветено на живеење на подобар живот во контакт со себе, наидов и на стоицизмот. Читајќи, сфатив дека и стоицизмот го става својот акцент на „овде и сега“. Стоиците, како Маркус Аурелијус, учеле дека човек треба да живее во согласност со природата и да не се грижи за нешта надвор од контрола. „Не живееме во иднината, ниту во минатото. Животот е секогаш сега.“ Истражувајќи за поврзаноста на гешталтистичкото „овде и сега“ и други религиозни и духовни практики, наидов и на суфизмот (исламски мистицизам), кој исто така става голем акцент на животот овде и сега. Суфите веруваат дека Бог е секогаш присутен и дека вистинското соединување се случува само преку длабока духовна свесност во моментот.
Песните на Руми често го прославуваат „светиот миг“ и љубовта како моментална унија со Божјото. Кога би можела да изберам еден принцип од гешталтот кој најмногу ми има помогнато во моето лично искуство, тоа е одговорноста. Не бев свесна дека прифаќањето на истата ќе ме доведе до многу поголема ментална слобода. Мојот проблем кој што го занемарував беше префрлање на вината за мојот живот врз другите. Во адолесценција виновници беа моите родители, кога почнав да влегувам во емотивни врски, истата ја префрлив на емотивните партнери. Одговорноста секогаш беше на некој друг. Ова можеби звучи дека е полесна позиција од преземање на одговорноста во свои раце, но гешталтот ме научи дека не е така. Одбивање на преземање на одговорноста значи исто така дека решението на твоите проблеми е надвор од твои раце. Што ја трга контролата од нас и носи поголеми проблеми и фрустрации од неможност да делуваме на работите кои ја реметат нашата благосостојба.
Како и кај многу поединци, така и кај мене, моите лоши однесувања и сите потешкотии ги препишував на несоодветното воспитување од страна на моите родители. Кога се запознав со гешталтот на индивидуална психотерапија и на групните собирања, бев потсетувана дека веќе не сум Ксенија која живее со своите родители, дека не сум дете кое не може да делува. Секогаш бев повикувана да се вратам во „овде и сега“ на мои 22 години и да ги освестам своите потреби и да преземам одговорност за истите. Така, принципот на „овде и сега“ и преземањето одговорност ми кажуваа дека сега животот е во мои раце, а тоа ми даваше поука дека и контролата врз истиот е само на мене.
Одговорноста исто така е принцип кој што е присутен во многу учења, религии и филозофии. Во будизмот, патот кон просветление почнува со самоосвестување и преземање лична одговорност за патењето: „Ти си сам свој спасител. Никој друг не може да оди по тој пат наместо тебе.“ – Буда. Во хиндуизмот, човекот е одговорен за својата карма и дарма (животна должност). Невршењето на дармата води кон духовна конфузија и страдање. Во таоизмот, одговорноста не е товар, туку природно усогласување со текот на животот (Тао). Не се бара контрола, туку искреност, свесност и присуство. Во православната духовност, одговорноста се изразува преку покајание, смирение и личен подвиг. Човекот не е „осуден грешник“, туку создаден по образ Божји, одговорен да се врати кон своето вистинско јас. Одговорноста не е правна вина, туку љубовна врска со Бога –
слободен избор да се преобразуваш, повторно и повторно. Св. Теофан Исповедник вели: „Сѐ што се случува со тебе – барај ја причината во себе.“
Многу нови духовни учења го нагласуваат концептот на целосна лична одговорност за реалноста што ја создаваш. Контактот како принцип исто така стана присутен во моето секојдневие, во врска со себеси и во односи со другите, откако се запознав со гешталтот. Во безброј моменти приметувам склоност кон нарушен контакт со другите и губење на контакт со себе и своите потреби. Гешталтот и неговите теории за контакт ми помогнаа да освестам некои обрасци кои не бев свесна дека ги применувам. Голем проблем се јавуваше во контакт со други луѓе – кај мене не постоеше границата помеѓу мене и другиот, јас/ти. Во однос со моите блиски пријателки, често знаев да навлегувам премногу во нивниот личен емотивен живот и дозволував тие да го прават истото со мене.
Ова ме доведуваше до тоа да се чувствувам истоштено и изморено после поминато време со нив. Имав потреба да сум сама со денови, но кога ќе добиев покана и покрај желбата да сум осамена, прифаќав да го продолжувам овој циклус. Сè уште се борам со конфлуенцата, со страв да не бидам напуштена доколку се одвојам себеси. Мојот образец е или преголемо оддалечување, или близина која што не остава простор за потребите на мене и другиот поединец. Подобрување почувствував во делот кога веќе не ги преземам туѓите идеали како мои, апсорпција на туѓите вредности беше голема пречка за мојата благосостојба. Контактот исто така е тесно поврзан со многу духовни практики.
Набљудување на себе го нарекуваме интроспекција. Тоа може и да се нарече и контакт со себе: да се биде свесен за своите чувства, сензации, мисли. Тоа може исто да се доведе до тесна паралела со православната исихија, будистичка медитација и суфиска контемплација. Во православието често се вели: при контакт со себеси да слеземе со умот во срцето, да ја набљудуваме внатрешната реалност со тишина и со љубов. Контактот со другиот во духовниот свет се поврзува со љубов и служба да го љубиш својот ближен, да се претставуваш себеси без маски, автентично и свое. Кога во гешталтот ќе кажеме „да се биде во контакт со средината“, во различни животни филозофии тоа се поврзува со благодарност и љубов кон создаденото.
Под благодарност мислам да си благодарен кон ситниците кои те опкружуваат во твојата средина; љубовта кон создаденото значи со отворено срце да ја набљудуваш својата околина и да ги примаш нејзините благодати. Ова може да се постигне, секако, со полн контакт со себе, другите и средината. Контактот во духовните практики често и се спомнува како контакт со Бога – или најдлабоката форма на контакт, контакт со светото. Гешталтот е полн со искуство, себеспознавање, чувствување. Исто така и секоја духовна практика е исполнета со слични принципи и правила. Овој есеј го почнав без план дека ќе се одвива во овој правец – спонтано, најверојатно инспирирана од последното предавање на кое што присуствував, добив идеја да направам компарација која што ќе ги доближи овие две гранки. На краткото предавање се спомна за благодетите на верата кога станува збор за справување со траумата.
Секако, во духот на гешталт, првин поаѓам и од некои сопствени искуства, но пред сè ова е едукативна содржина која што ќе ги објасни сличностите на психотерапијата и религијата.
Намената на овој есеј не е да негира, споредува или фаворизира ниту гешталт психотерапијата, ниту религиските и духовни учења. Наместо тоа, целта е да се претстават двете перспективи (психолошката и духовната)на начин што ќе им овозможи на припадниците на едната група подобро да ги разберат вредностите, принципите и придобивките на другата. Така се отвора простор за дијалог, почит и заемно учење. Есејот нема цел да спори меѓу верата и психотерапијата, туку да ги доближи. Верувам дека и духовниот и психолошкиот пат можат да се гледаат како два начина на трагање по вистина, и моја намера е да ги претставам така, со отвореност и почит. Овој есеј е повик кон разбирање дека терапијата и духовноста не мора да се негираат една со друга. Тие можат да се надополнуваат. Да нѐ збогатат. Да нѐ направат похрабри, помудри и поискрени кон себеси и кон светот околу нас. Со денови есејот стоеше со неколку испишани реда, чекајќи свое време за да прерасне во нешто автентично.
Автор: Ксенија Зец – едукант во УВИД – Центар за едукација и личен развој
